مفاهیم BPMN، DMN و CMMN در نرم افزارهای مدیریت فرایند: کاربردها و مزایامقالات کاربردی

در این مقاله به بررسی معنا و مفهوم هر یک از استانداردهای  BPMN، DMN و CMMN در مدیریت فرایندهای کسب و کار میپردازیم. ویژگی‌ها و مزایای BPMN، DMN و CMMN را در کنار یکدیگر مقایسه میکنیم تا درک بیشتری از این استانداردهای مهم در حوزه مدیریت فرایندهای کسب و کار بدست آوریم.

در نهایت میخواهیم بدانیم این استانداردها در نسخه 4 نرم فزار ProcessMaker چه نقشی را ایفا می‌کنند؟ 

در آغاز بهتر است بدانیم که: به صورت کلی BPMN برای فرایندهای تکرارشونده و برای نمایش جریان‌های فرایند،  CMMN برای فعالیت‌های نامنظم و برای مدیریت پرونده‌های موردی و DMN برای تعریف قوانین تصمیم‌گیری پیچیده استفاده می شود. شرکت‌ها می‌توانند بسته به نیاز خودشان، از هر سه استاندارد به صورت مکمل استفاده کنند.

در ادامه به جزئیات بیشتر برای هر یک از استانداردهای BPM می‌پردازیم.

BPMN چیست؟ چه کاربردی در مدیریت فرایندها دارد؟

 BPMN یا نمادگذاری مدل‌سازی فرآیند کسب‌وکار، یک زبان تصویری برای نمایش و تحلیل مراحل انجام کارها در یک سازمان است. این زبان یک استاندارد جهانی برای رسم نمودارهای جریان کار است و کمک می‌کند تا فرآیندهای کسب‌وکار به شکل ساده و قابل فهم نمایش داده شوند. از آنجا که شکل‌های بصری و قابل درکی دارد، همه مدیران و کارشناسان گرفته تا برنامه‌نویسان و طراحان سیستم می‌توانند آن را به‌خوبی درک کنند.

BPMN به ما اجازه می دهد تا فرآیندهای کسب و کار یک سازمان را به طور واضح و منسجم ثبت و مستند کنیم که تضمین می کند ذینفعان مربوطه، مانند کاربران سیستم در این کار مشارکت داشته باشند. بنابراین، مدیران و کارشناسان می توانند به هر مسئله ای که در فرآیندها شناسایی شده است به طور موثرتری پاسخ دهند.

 مدل سازی فرآیند کسب و کار مزایای مهمی را برای شرکت ها و سازمان ها مانند موارد ذکر شده در زیر فراهم می کند:

·        BPMN یک استاندارد صنعتی است که توسط گروهی غیرانتفاعی به نام OMG طراحی شده.

·        این ابزار به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا بتوانند مراحل کاری‌شان را با نمودارهای فرآیند به‌خوبی تعریف و درک کنند.

·        هدفش این است که یک زبان ساده و قابل فهم برای مدیران، تحلیل‌گران و برنامه‌نویسان فراهم کند.

·        این زبان به برقراری ارتباط بهتر بین افرادی که فرآیند را طراحی می‌کنند و آن‌هایی که آن را اجرا می‌کنند کمک می‌کند.

·        در عین سادگی، قدرت زیادی دارد و می‌تواند حتی فرآیندهای پیچیده کسب‌وکار را هم به‌خوبی نمایش دهد.

DMN چیست؟

 "Decision Model and Notation"یک استاندارد مدلسازی است که توسط گروه مدیریت OMG برای توصیف و مدل‌سازی تصمیمات سازمانی تدوین شده‌است.

هدف اصلی DMN این است که منطق تصمیم‌گیری را در قالب نمودارهای ساده و جداول قابل فهم نمایش دهد و به همین ترتیب پل ارتباطی میان تیم‌های کسب‌وکار و توسعه‌دهندگان فنی باشد​. در واقع، DMN امکان تعریف قوانین کسب‌وکار پیچیده را به صورت جداول تصمیم (DRD) فراهم می‌کند تا همه ذی‌نفعان بتوانند به راحتی منطق تصمیم را درک و اصلاح کنند.

با استفاده از DMN می‌توان تلاش و ریسک پروژه‌های خودکارسازی تصمیم‌گیری را کاهش داد، زیرا بحث و توافق بر سر منطق تصمیم‌گیری راحت‌تر شده و مدل‌های قابل اجرا و اعتبارسنجی‌شده تولید می‌شوند​.

کاربردهای DMN

از DMN معمولاً برای جداسازی منطق تصمیم‌گیری از جریان فرایند استفاده می‌شود. برای مثال، سامانه‌های قیمت‌گذاری (محاسبه کرایه پرواز یا کرایه خودرو)، توصیه‌های محصول، فرایندهای بررسی وام و محاسبه مزایای مرخصی، همگی از مواردی هستند که می‌توان منطق آن‌ها را با DMN مدل کرد​.

مثال‌های عملی: تصمیم‌گیری در مورد تایید یا رد وام بر اساس اطلاعات درآمد و تاریخ اعتباری فرد، مدیریت زمان خرید مجدد محصول بر اساس سطح موجودی و پیش‌بینی تقاضا و تصمیم‌گیری خودکار درباره درخواست وام در بانک‌ها.

استفاده از DMN چه مزایایی خواهد داشت؟

• به همه ذی‌نفعان کمک می‌کند تا دامنه‌ای پیچیده از تصمیم‌گیری‌ها را از طریق نمودارهای قابل خوانش به آسانی درک کنند.
• امکان تعریف ساده و دقیق قوانین کسب‌وکار را در قالب جداول تصمیم بدون ابهام فراهم می‌سازد.
• مبنایی طبیعی برای بحث و توافق در مورد حدود و ماهیت تصمیمات کسب‌وکار فراهم می‌کند.
• با تجزیه گرافیکی نیازمندی‌ها، میزان تلاش و ریسک پروژه‌های خودکارسازی تصمیمات را کاهش می‌دهد.
• توسعه سیستم‌های تصمیم‌گیری را با استفاده از مشخصاتی که به‌صورت خودکار قابل اعتبارسنجی و اجرا هستند، تسهیل می‌کند.
• چارچوبی ساختاریافته برای توسعه و مدیریت مدل‌های تحلیل پیش‌بینی فراهم می‌آورد.
• امکان توسعه کتابخانه‌ای از اجزای قابل استفاده مجدد برای تصمیم‌گیری را مهیا می‌کند.

منبع: www.omg.org 

 CMMN چیست؟

 Case Management Model and Notationاستانداردی است از OMG که برای مدل‌سازی و نمایش گرافیکی فرایندهای مدیریت پرونده طراحی شده است. برای مثال در یک سازمان، بعضی کارها مثل صدور یک فاکتور یا ثبت سفارش کاملاً مشخص هستند. اما بعضی کارها مثل رسیدگی به یک شکایت مشتری، یا بررسی یک پرونده‌ی استخدامی، نیازمند فکر کردن و تصمیم‌گیری در لحظه می‌باشند و از مسیر مشخصی پیروی نمی‌کنند.

با CMMN می‌توانید اینگونه کارهای "غیرخطی و تصمیم‌محور" را به صورت تصویری و قابل مدیریت خودکارسازی کنید.

کاربردهایCMMN  

برای مدیریت فرایندهای نامشخص مناسب است. هرجا که نیاز باشد یک پرونده بر اساس شواهد و رویدادهای مختلف به شکلی منعطف پیش رود، از CMMN استفاده می‌شود. به عبارتی دیگر، CMMN یک نمادگذاری گرافیکی است، برای ثبت روش‌های کاری مبتنی بر رسیدگی به پرونده‌های شامل فعالیت‌هایی که ممکن است به‌صورت غیرقابل پیش‌بینی و در پاسخ به شرایط در حال تغییر، انجام شوند.

با استفاده از رویکردی مبتنی بر رخداد و مفهوم پرونده اطلاعاتی(Case File)، CMMN دامنه مدل‌سازی، فراتر از آنچه با BPMN ممکن است را فراهم می‌آورد، از جمله کارهایی با ساختار کمتر مشخص شده که توسط کارکنان متخصص هدایت می‌شوند. ترکیب BPMN و CMMN به کاربران اجازه می‌دهد تا طیف گسترده‌تری از روش‌های کاری را پوشش دهند.

مثال‌های عملی: در حوزه بانکی، بررسی مواردی مثل مدیریت دارایی مشتریان، اعطای وام‌های تجاری یا کشف تقلب نیازمند دخالت نیروی انسانی و ثبت اطلاعات پرونده‌ای است. یا در حوزه بهداشت و درمان، رسیدگی به پرونده‌های بیماران (مانند تشخیص‌ها و اقدامات درمانی) معمولاً بر اساس شرایط خاص هر بیمار و نظر پزشک انجام می‌شود​.

خیلی وقت‌ها BPMN و CMMN به صورت ترکیبی استفاده می‌شوند:

1.     شروع فرآیند با یک مدل BPMN (مثلاً دریافت درخواست مشتری).

2.     در یک گیت‌وی (Gateway)، اگر نیاز به بررسی خاص باشد، یک Case جدید بر اساس CMMN باز می‌شود (مثلاً بررسی ویژه اعتباری یا پیگیری شکایت).

برای مثال در مورد رسیدگی به شکایت مشتری:

مرحله ۱: بخش BPMN (فرآیند استاندارد و ترتیبی) ثبت شکایت مشتری و بررسی اولیه شکایت

اگر شکایت واضح و ساده باشد، حل و پاسخ‌دهی سریع

اگر شکایت پیچیده باشد، ارجاع به بررسی ویژه

تا اینجا: همه چیز ترتیبی و طبق دستورالعمل انجام می‌شود، پس با  BPMN مدل می‌کنیم.

مرحله ۲: در بخش CMMN (فرآیند ویژه و غیرقابل پیش‌بینی) اگر شکایت پیچیده بود، وارد مرحله بررسی ویژه می‌شود. مدیر بررسی می‌کند که چه اقداماتی نیاز است:

شاید لازم باشد مدارک اضافی از مشتری گرفته شود.

شاید لازم باشد با بخش فنی جلسه برگزار شود.

 شاید لازم باشد بازدید حضوری از محل مشتری انجام شود.

شاید بعضی کارها موازی باهم یا با ترتیب دلخواه انجام شود.

در این قسمت: ترتیب کارها و تصمیم‌ها کاملاً بستگی به قضاوت انسانی دارد، پس با CMMN  مدل می‌کنیم.

استفاده از CMMN چه مزایایی خواهد داشت؟

• خودکارسازی فعالیت‌های ساختارمند و مدیریت فعالیت‌های انسانی غیرساختاریافته را در کنار یکدیگر
• رسیدن سریع‌تر به توافق درباره وضعیت موجود (as-is) و وضعیت مطلوب (to-be) از طریق مدل‌های بدون ابهام (همه چیز به صورت تصویری نمایش داده می‌شود، مدیران و کاربران راحت‌تر می‌توانند در مورد روند کارها به تفاهم برسند).
• تشویق مشارکت ذی‌نفعان از طریق نمادگذاری‌های گرافیکی و گویا
• تسهیل تحلیل و بهبود عملکردهای عملیاتی
• ایجاد کتابخانه‌ای از فرآیندها، تعاریف پرونده‌ها و قوانین کسب‌وکار برای آموزش کارکنان جدید

مقایسه اجمالی DMN و  CMMN

• محدوده کاربرد: DMN مختص مدل‌سازی منطق تصمیم‌گیری است و معمولاً در کنار BPMN برای پردازش وقایع قابل پیش‌بینی استفاده می‌شود؛ به عبارت دیگر هرجا مجموعه‌ای از قوانین روشن وجود دارد که خروجی نهایی فرایند را تعیین می‌کند،DMN  مناسب است​. اما  CMMNبرای فرایندهای موردی (پرونده‌ای) نامنظم کاربرد دارد، جایی که ترتیب فعالیت‌ها پیش‌بینی‌ناپذیر است و تصمیم‌گیری انسانی بیشترین نقش را دارد​.
• تفاوت رویکرد: DMN جریان فرایند خاصی را توصیف نمی‌کند بلکه در قالب نمودار وابستگی تصمیم و جداول تصمیم، چگونگی اخذ تصمیمات پیچیده را مشخص می‌سازد. اما CMMN بیشتر آنچه مجاز است را در یک فرایند غیرقطعی تعریف می‌کند و تاکید بر آن دارد که چه فعالیت‌هایی در شرایط مختلف می‌تواند رخ دهد.​ از این رو می‌توان گفت BPMN و DMN مسیرهای فرایند و تصمیمات پیچیده را تعیین می‌کنند، در حالی که CMMN دامنه وسیع‌تر از پرونده‌ها را با کمک نیروی انسانی مدیریت می‌کند​.
• چارچوب ترکیبی: این سه استاندارد کاملاً مکمل یکدیگرند. مثلاً در یک سامانه یکپارچه، می‌توان از BPMN برای مدل کردن فرایند کلی سفارش، از DMN برای محاسبه شرایط تصمیم‌گیری (مثلاً تخفیف یا اعتبارسنجی) و از CMMN برای رسیدگی به موارد استثنا (مثلاً درخواست‌های ویژه یا شکایات) بهره برد.

پشتیبانی از DMN و CMMN در نرم‌افزار پروسس میکر

نرم افزار پروسس میکر (ProcessMaker) در نسخه 4، امکان تعریف جداول تصمیم (Decision Tables)  مبتنی بر استاندارد DMN را ارائه می‌دهد. این قابلیت به‌عنوان موتور تصمیم (decision engine) شناخته شده و به کاربران اجازه می‌دهد قوانین پیچیده کسب‌وکار را بدون برنامه‌نویسی وضع و مدیریت کنند. بدین ترتیب منطق تصمیم‌گیری را می‌توان مجزا از مدل فرایند تعریف نمود و در چند فرایند مورد استفاده قرار داد.

ProcessMaker 4 به صورت رسمی استاندارد CMMN را پشتیبانی نمی‌کند و هیچ ویرایشگر گرافیکی یا موتور اجرایی مخصوص CMMN ارائه نمی‌دهد. در مقابل، این پلتفرم با استفاده از BPMN 2.0 و جدول‌های تصمیم DMN، قابلیت‌های گسترده‌ای برای اتوماسیون فرآیندها در اختیار قرار می‌دهد و امکان استفاده manual task ها را در فرایند فراهم می کند.​​

به طور خلاصه، منابع رسمی ProcessMaker (وبلاگ محصول و مستندات) تنها به BPMN و DMN اشاره دارند و حاکی از آن است که CMMN در نسخه ۴ پشتیبانی نمی‌شود​.

با وجود عدم پشتیبانی مستقیم از CMMN، ProcessMaker 4 امکاناتی برای مدیریت پرونده‌های موردی (Case Management) ارائه می‌دهد که از طریق BPMN محقق می‌شوند. در این سیستم، هر پرونده یا کیس عملاً معادل یک فرایند در حال اجرا (Request) است که با استفاده از مدل‌های BPMN اجرا می‌شود. مثلاً ویژگی Trackable Requests در ProcessMaker 4 این امکان را می‌دهد که کاربران وضعیت هر درخواست (پرونده) را در یک نگاه ببینند و محل فعلی اجرای آن را در گردش‌کار بررسی کنند​.

بنابر تجربه عمومی تیم‌های BPM، فرآیندهای مبتنی بر BPMN 2.0 می‌توانند بسیاری از نیازهای پرونده‌محور را پوشش دهند؛ به خصوص با تعریف سطوح مختلف مجوزها، پیام‌ها و رویدادهای گذرا. اگرچه نبود مدل CMMN یعنی امکان طراحی گرافیکی مخصوص حالت‌های کاملاً آزاد و رویدادمحور وجود ندارد، اما ProcessMaker از طریق امکانات وظیفه‌گذاری پویا، صف‌های کارهوشمند و ادغام با سیستم‌های دیگر، یک راه‌حل عملی مبتنی بر BPMN ارائه می‌کند.

کلام آخر

از مجموع مستندات و منابع رسمی می‌توان نتیجه گرفت که ProcessMaker 4 به طور اختصاصی از استاندارد CMMN پشتیبانی نمی‌کند و به جای آن قابلیت‌های خودکارسازی با استفاده از استانداردهای BPMN 2.0 و DMN را ارائه می‌دهد.

برای پروژه‌های نیازمند مدیریت پرونده موردی نیز می‌توان با طراحی مناسب گردش‌کارهای BPMN همراه با تصمیم‌گیری‌های DMN و بهره‌گیری از امکانات رصد درخواست‌ها (Cases/Requests) نیازها را برطرف کرد.

منابع: مستندات و بلاگ رسمی ProcessMaker (معرفی نسخه ۴ و راهنمای DMN)، توضیحات CMMN در وبلاگ ProcessMaker .

قیمت